دست‌آوردهای زمان فتحعلی شاه

در شرح زندگی نامه فتحعلی شاه اینگونه آمده است که در آن دوران کشور به سمت یکپارچگی رفت، به خصوص عباس میرزا فرزند فتحعلی شاه تأثیر فراوانی بر ایجاد تفکر ایران مدرن بود. در زمان جنگ ایران و روس قومیت‌های محلی زیادی وقف ایران شدند. در مجموع در عصر فتحعلی شاه برخی از مهم ترین حکومت های محلی از بین رفتند.

حکومت قرایی ها در تربت، زعفرانلوها در خبوشان، شادلوها در اسفراین از مهمترین حکومت‌های محلی بودند که در راستای ایجاد حکومت مرکزی از میان رفتند. درواقع زیرساخت های اصلی دولت مدرن با این تمرکز قدرت به وجود آمد.
 
فتحعلی شاه برای دولت و منافع دولت احترام و شخصیت مستقلی از سلطنت و منافع خاندان خود قائل بود. برای نمونه او در نامه به یکی از مهمترین فرزندانش حسنعلی میرزا شجاع السلطنه، تلاش می‌کند وی را از منافع شخصی بر حذر داشته به اندیشیدن به منافع دولت ترغیب کند و در نامه ای به وی صراحتاً می نویسد:
 
«امروز کار از آن گذشته است که آن فرزند خیر خود را ملاحظه نماید، اندک فکر کند و ببیند خیر دولت شاهنشاهی چه چیز است.»
فتحعلی شاه انسان مردم داری نیز بود، چنانچه در همان نامه به شجاع السلطنه که پیش تر به آن اشاره شد، فتحعلی شاه بارها فرزند خود را به مردم داری تشویق کرده است، می نویسد:
«تمام خلق مملکتی را که نمی توان بی موجبی مورد سیاست داشت و با عدم تقصیری ظاهر همه بندگان خدا را آزرد.»

فتحعلی شاه میدانست که حکومت با بیم و ترس غیرممکن است چرا که آگاه بود تنها راه حکمرانی در همراهی مردم است، در همین نامه شجاع السلطنه می نویسد:
«چنانچه فی الواقع کار او با این مردم پیشرفت نخواهد کرد و باید مردم خراسان را عموماً مورد سیاست داشت و خراب کرد و آن فرزند را به بیم محض آن جا مسلط کرد. مشکل می بینم که کار آن جا به اصلاح دربیاید و او تواند از عهده کار آن مملکت برآید. بنابراین فکری باید کرد که پیشرفت داشته باشد.»

مهم ترین اتفاقات دوره حکومت ۳۶ ساله فتحعلی شاه

با نگاهی گذرا به زندگی نامه فتحعلی شاه به بررسی مهم ترین اتفاقات در آن در زمان می پردازیم.

 حمله سپاه ایران به افغانستان و تصرف قندهار

 قرارداد ۱۸۰۰ میلادی: با انعقاد این قرار داد فتحعلی شاه دستور داد تمام کشور باید با اعمال انگلیس همراه شوند و اجازه ورود فرانسوی ها به بنادر جنوبی خلیج فارس داده شود.

 قتل پُل اول و حمله روسها به گرجستان

پس از امضاء قرارداد ۱۸۰۰چندی بعد امپراطور روسیه به قتل رسید و پسرش الکساندر به جای او نشست که با جانشینی او سیاست عوض شد.

 حمله روس‌ها به قفقاز: زمانی که فتحعلی شاه در مشهد مشغول بر انداختن نادری بود و پسرش هم مشغول تنبه ترک‌ها بود خبر ورود روس ها به قفقاز به گوش فتحعلی شاه رسید که این خبر را زمانی دادند که روس ها گرجستان را فتح کرده بودند.

 جنگ سپاه ایران و روس در ایروان: در سال ۱۸۰۴میلادی اعلام جنگ شد. در آن زمان عباس میرزا تا نزدیکی ایروان لشکر کشی کرد اما این نبرد گویی بیهوده بود سپس فتحعلی شاه خود عازم میدان نبرد شد اما توان مقابله با روس ها را نداشت و از انگلیسی ها درخواست کمک کرد اما فتحعلی شاه با دیدن درخواست های نابجا از او از کمک ان‌ها مأیوس شد.

 آغاز رابطه ایران و فرانسه و انعقاد عهدنامه فین‌کن‌اشتاین:  این عهدنامه در اردیبهشت ۱۱۸۶ با دولت فرانسه بسته شد. طبق این عهدنامه دو کشور ایران و فرانسه در مقابل انگلیس متحد شدند.طبق آن ایران قبول کرد فرانسه را در جنگ با هند یاری کند و فرانسه هم قول داد به ایران برای باز پس گیری مناطق از دست رفته بدست روسیه کمک کند.

 جنگ فرانسه و روسیه و آثار آن بر ایران: در این جریان روس ها شکست خوردند و بینشان پیام صلح تیلست بسته شد. عباس اقبال میگوید:

«گاردان در دسامبر ۱۸۰۷  عهدنامه فین کن اشتاین را به امضای شاه رسانید اما مفاد آن قسمت از عهدنامه که مربوط به کمک فرانسه به ایران برای حمله به روس بود، از نظر دولت فرانسه منتفی اعلام شده بود و در مورد حمله فرانسه به هندوستان از طریق ایران، ایران موظف می‌شد علاوه بر دولت فرانسه، دولت روس را به کشور راه دهد.»

 قرارداد مجمل ایران و انگلیس

در اسفند۱۱۸۷ قرارداد مجلل بین دو طرف به امضاء رسید که طبق آن روابط بین ایران و فرانسه به مدت۳۰ سال قطع شد.

 حمله فرانسه و تصرف مسکو

ناپلئون بناپارت با ایجاد ارتش هفتصد نفری به روسیه حمله کرد و مسکو را فتح کرد اما یک روز بعد از فتح روس ها مسکو را به آتش کشیدند و بسیاری از این سربازان در این واقعه کشته شدند و ناپلئون مجبور به عقب نشینی شد

 عهدنامه گلستان با وساطت انگلیس بین ایران و روسیه منعقد شد.

 قرارداد ۱۸۱۴با تشکیل اتحادیه بین روسیه پروس اتریش و انگلیس وحدت ایجاد د و ناپلئون در سال۱۸۱۴استعفا داد و به جزیره آلپ تبعید شد

 تعلیم قشون ایران: با انعقاد عهد نامه  گلستان عباس میرزا درصدد تقویت نظامی بود و برای این کار افرادی را برای آموزش استخدام کرد.

 حمله عباس میرزا به سپاه روس این جنگ به صورت رسمی اعلام نشد در سال ۱۲۰۵ عباس میرزا به سپاه روس حمله کرد و تالش و لنگران را آزاد نمود در طول سه هفته تمام مناطقی که در عهدنامه گلستان بدست روس ها افتاده بود را پس گرفتند

 عهدنامه روسیه و انگلیس و فرانسه این قرار داد برای این بسته شد که از انقلاب یونان علیه عثمانی دفاع کنند

 عهدنامه ترکمانچای: در مرداد ۱۲۰۶ جنگ بسیار سختی بین ایران و روسیه درگرفت. در این جنگ عباس میرزا بارها شکست خورد و در آخر مجبور به قبول پیشنهاد صلح و و برقراری عهد نامه ترکمنچای شد که طبق آن ایران، خانات ایروان و نخجوان را به روس‌ها واگذار کرد و از حقوق خود برای کشتیرانی در دریای خزر محروم شد و متعهد شد تا مبلغ پنج میلیون تومان غرامت جنگی پرداخت نماید.

 قتل گریبایدوف: روسیه برای پیگیری از مفاد ترکمنچای وزیری را به تهران اعزام کرد که در بین جریاناتی گریبایدوف به قتل می رسد که در این بین ایران و روسیه در آستانه جنگی دیگر قرار گرفتند که عباس میرزا میدانست توان مقابله با روسیه ندارد اقدام به فرستادن الماسی بسیار بزرگ به همراه نامه عذرخواهی برای تزار روسیه کرد.
 مدال نقره به افتخار فتحعلی شاه قاجار

 عهدنامه ارزنه الروم: این عهد نامه در اواخر سلطنت فتحعلی شاه منعقد بود که طبق آن پیام صلح بین عثمانی ها و ایران امضا شد.

 لشکرکشی محمد میرزا به هرات و مرگ عباس میرزا

 شاید بتوان از مهم ترین اتفاقات در زندگی نامه فتحعلی شاه به از دست رفتن بخش‌های از آذربایجان، گرجستان، ارمنستان، در عهدنامه‌های ترکمانچای و گلستان که به واسطه شکست در نبرد با روسیه به ایران تحمیل شد را نام ببریم. زندگی فتحعلی شاه در سن ۶۸ سالگی و پس از ۳۷ سال سلطنت در اصفهان به پایان می رسد و جسد او را از آنجا برای دفن به قم بردند و در حرم فاطمه معصومه به خاک سپردند.